اهمیت تغذیه در دوران بارداری

حاملگی دوران مهمی از زندگی یک زن است و رشد جنین و سلامتی او بستگی به سلامت و تغذیه خوب مادر دارد. وضعیت تغذیة مادر قبل از حاملگی و وزن او در شروع این دوره و همچنین افزایش وزن دوران بارداری با وزن هنگام تولد نوزاد ارتباط مستقیم دارد.
در بارداری، علاوه بر احتیاجات مادر، تغذیه جنین در حال رشد نیز باید تأمین شود. بنابراین آموزش و داشتن آگاهی مادر و اطرافیان در این خصوص بسیار مؤثر خواهد بود. رژیم غذایی مادر باردار باید از نظر کمیت و کیفیت حاوی تمام مواد غذایی لازم برای رشد جنین باشد، چرا که کمبود این مواد در طی بارداری مادر، جنین را در معرض بیماری ها و مشکلات رشد و تکامل قرار می دهد. جنین رشد بسیار سریعی دارد، وزن او از یک گرم در 8 هفتگی به 3200 گرم در هفتة چهلم می رسد. جنین برای رشد احتیاج به انواع موادمغذی دارد که باید از طریق تغذیه صحیح مادر تأمین شود.

ارزش غذایی:
غذای روزانه مادر باردار باید متنوع و شامل هر سه نوع ماده اصلی باشد:
1 ـ پروتئین برای رشد و ترمیم نسوج بدن
۲ ـ مواد معدنی و ویتامین ها برای رشد و تنظیم اعمال مختلف بدن ( ریزمغذیها)
3 ـ چربی و نشاسته (هیدرات کربن) برای تولید انرژی.
توجه داشته باشید که هیچ غذایی نیست که به تنهایی تمام احتیاجات مادر را تأمین نماید، به این دلیل مصرف غذاهای متنوع در دوران بارداری ضروری است؛ بدین منظور لازم است ابتدا گروههای غذایی اصلی را بشناسیم.

گرووههای غذایی اصلی شامل:
گروه شیر و لبنیات، گروه گوشت و حبوبات و مغزها، گروه میوه و سبزیجات، گروه نان و غلات و گروه چربی ها

میزان های توصیه شده روزانه از هر کدام از گروهها جهت زنان بــاردار به ترتیب ذیل می باشد:
روزانه ۴ واحد از گروه شیر و لبنیات : هر واحد این گروه شامل یک لیوان شیر یا ماست یا ۳۰ گرم پنیر یا ۵/۱ لیوان بستنی است.
روزانه 3 واحد از گروه گوشت و جانشین های آن : هر واحد این گروه برابر 60 گرم گوشت پخته یا گاو یا ماهی یا مــرغ، یا یک عدد تخم مرغ یا یک فنجان حبوبات پخته می باشد.
روزانه ۶ واحد ازگروه نان و غلات :هر واحد این گروه برابر یک تکه نان ( به اندازه کف دست ) یا نیم لیوان برنج پخته یا نیم لیوان ماکارونی می باشد.
روزانه 2 واحد از سبزیجات : هر واحد سبزیجات برابر یک لیوان سبزی خام یا سه چهارم لیوان سبزی پخته می باشد که یک واحد از سبزیجات مصرفی روزانه بهتر است از سبزیجات حاوی ویتامین A ( سبزیجات برگ سبز تیره مثل جعفری یا اسفناج یا زرد رنگ مثل هویج ) باشد.
روزانــه ۲ واحد از میوه جات : هر واحد میوه جات یک عدد میوه متوسط می باشد که یک واحد از میوه های مصرفی روزانه بهتر است از مرکبات باشد.

ریزمغذیها:
ریزمغذیها شامل موادمعدنی و ویتامین ها بیشتر در گروههای شیر و لبنیات، گوشت و حبوبات و مغزها و میوه و سبزیجات یافت می شود. به جهت اهمیت ریزمغذیها در تغذیة زنان باردار، به شرح مختصری از آنها می پردازیم.

مواد معدنی:
در رشــد استخوان ها، دندان ها و ماهیچه ها شرکت دارند. مهمترین موادمعدنی منیزیم، روی، مس و آهن هستند.

منیزیم؛ از فراوان ترین موادمعدنی بدن است و بیشترین قسمت آن در اسکلــت و دندان ها جمع شده و بقیة آن به طور فعال در تعادل سیستم عصبی، فعالیت های دفاعی و ایمنی و فعال کردن بعضی از ویتامین ها مانند ویتامین B شرکت دارد. این ماده در میوه های خشک، حبوبات و دانه های روغنی وجود دارد. ضمناً در ماهی، اسفناج، لوبیای سبــز و موز نیز منیزیم یافت می شود.روی؛ یکی از مواد مؤثر در رشد و نمو به شمار می رود و وظیفة مهمی در رشد و نمو جنین و سپری شدن بارداری مناسب به عهده دارد. این ماده در ماهی، گوشت و بخصوص در جگر وجود دارد.

آهن؛ ماده ای است که قسمت اعظم آن در گلبول های قرمز جمع شده است و نقش اساسی آن تأمین اکسیژن در بافت هاست. کمبود آهن بیماری «کم خونی» یا «آنمی» را به دنبال دارد. آهن در گوشت، ماهی، جگر، زردة تخم مرغ ، اسفناج، میوه های خشک (خرما، انجیر، هلو، زردآلو و کشمش)، میوه هـای تازه، سیب زمینی، برنــج، ذرت، سبزی های سبز، حبوبات سبز به مقدار متفاوت وجود دارد. نباید فراموش کرد که آهن با منشأ حیوانی و موجود در گوشت، بهتر از آهنی که منشأ گیاهی دارد جذب می شود و ویتامین C عمــل جذب آن را فعال می کند. بر عکس چای به دلیل «تانن» موجود در آن، پوستة جو و گندم به دلیل الیاف گیاهی سبب تأخیر و مشکلات در جذب روده ای آهن می شوند.

نیاز روزانه آهن باید در رژیم غذایی مادر تأمین شود، زیرا جنین وی در نیمة دوم حاملگی آهن را در کبــد خود ذخیره می کند تا در آینده مصرف نماید و به همین دلیل است که تا زمان استفادة کودک از شیر مادر نیازی به آهن ندارد و همزمان با شروغ غذای کمکی باید به کودک قطرة آهن داده شود؛ بعلاوه نیاز خود مادر به آهن نیز باید تأمین شود و در حال حاضر حدود یک سوم از خانم های باردار به علت فقر آهن دچار درجاتی از کم خونی می باشند. با این توضیحات ضمن آموزش به مادران جهت مصرف غذاهای حاوی آهن برای جلوگیری از کم خونی ناشی از فقر آهن و به تبع پیشگیری از عوارض ناشی از این نوع کم خونی بایستی مادر روزانه ۳۰ میلی گرم آهن خوراکی مصرف نماید که در این زمینه مصرف قرص آهن جهت کلیة زنان باردار توصیه می شود.

زمان شروع قرص آهن:
1 ـ مادر باردار بایستی از پایان ماه چهارم (شروع ماه پنجم یا هفتة بیستم ) بارداری تا سه ماه پس از زایمان روزانه یک عدد قرص آهن مصرف نماید. هرگاه هموگلوبین مادر باردار کمتر از 11 گرم در دسی لیتر باشد بایستی به پزشکان ارجاع و پیگیری های لازم صورت گیرد.
اسید فولیک:
اسید فولیک از مواد مورد نیاز برای تشکیل بافت عصبی به ویژه مغز و نخاع در جنین است و فقدان آن در دوران بارداری می تواند سبب اختلالات شدید دستگاه عصبی جنین شود. برای جلوگیری از این مشکل لازم است:
بهورزان عزیز، جهت مادرانی که تصمیم به باردرای می گیرند (حداقل سه ماه قبل از بارداری ) قرص اسید فولیک تجویز نمایند. البته با توجه به این که قرص های اسید فولیک موجود در بازار یک میلی گرمی بوده و میزان مورد نیاز بدن مادر، روزانه ۵/۰ میلی گرم است، لذا لازم است روزانه نصف قرص مورد مصرف مادر قرار گیرد و ضمناًمصرف یک روز در میان یک قرص کامل مانعی ندارد. در صورتی که مادر از سه ماه قبل از بارداری قرص اسید فولیک را مصرف ننموده است، در زمان مراجعه و از زمان تشخیص حاملگی باید مصرف قرص را شروع کند و آن را تا پایان دورة بارداری ادامه دهد. در صورتی که مادر از شروع ماه پنجم بارداری از قرص مولتی ویتامین حاوی اسید فولیک استفاده می کند، دیگر لازم نیست به مادر قرص اسیدفولیک بدهید ولی در صورتی که سایر اشکال مولتی ویتامین را که بدون اسیدفولیک است مورد استفاده قرار گیرد دادن قرص اسیدفولیک الزامی است.

ویتامین ها
مصرف ویتامین ها برای موجودات زنده ضروری هستند و رشد بدن را تنظیم می کنند که با توجه به اهمیت مصرف آن به دو گروه ویتامین محلول در آب (ویتامین C ) و محلول در چربی (ویتامین A ) اشاره می کنیم.

موادی که ویتامین A را تأمین می کنند:
سبزیجات زرد و سبز حاوی مقادیر بالای آهن و ویتامین A و سایر ویتامین ها و موادمغذی هستند و باید هر روز حداقل یکی از آنها را مصرف کرد. مثل: گل کلم، هویج، کاهو، بامیه، فلفل، اسفناج، کدو تنبل،
کــدوی خورشتی، شلغم، چغندر و سبزی خوردن. برخی از میوه جات مثل پرتقال و هلو.
موادی که ویتامین C را تأمین می کنند:
میوه هــای ترش و سایر میوه ها حاوی ویتامین C هستند و بایـــد روزانه یکی از این میوه جات میل شوند.
میوه های ترش: گریپ فروت، پرتقال، لیمو.
سایر میوه های تازه: خربزه ، توت فرنگی، گوجه فرنگی
سایر سبزیجات : لوبیا فرنگی، کلم خام، فلفل سبز خام، سیب زمینی، شلغم خام.

برای تأمین ویتامین مورد نیاز مادر علاوه بر مصرف موادی که دارای ویتامین هستند ضروری است کلیه خانم های باردار از پایان ماه چهارم تا پایان بارداری روزانه یک عدد قرص مولتی ویتامین یا کپسول مولتی ویتامین مینرال مصرف نمایند.
توجه داشته باشید اگر قرص یا کپسول مولتی ویتامین دارای اسیدفولیک باشد باید مصرف اسید فولیک توسط مادر قطع گردد.