درمان ناباروری با آی وی اف، پنج گام اصلی

ناباروری به ناتوانی در بارداری بعد از یک سال رابطه جنسی بدون روش‌های پیشگیری گفته می‌شود. از آنجا که ناباروری مشکلی شایع در میان زوج‌ها محسوب می‌شود، روش‌های مختلفی برای درمان آن ارائه شده است که یکی از آن‌ها، فناوری تولید مثل کمکی (Assisted Reproductive Technology) موسوم به ART است. روش ART مجموعه‌ای از انواع تکنیک‌های درمان ناباروری با استفاده از تخمک و اسپرم است که به بارداری منتهی می‌شود. تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (Intra-Cytoplasmic Sperm Injection) یا ICSI، تلقیح نطفه در داخل لوله رحم (Gamet Intra-Fallopian Transfer) یا GIFT و انتقال نطفه بارور شده به داخل لوله رحم (Zygote Intra-Fallopian Transfer) یا ZIFT از دیگر روش‌های تولید مثل کمکی هستند. در این بین لقاح مصنوعی (In Vitro Fertilization) یا IVF مرسوم‌ترین روش ART محسوب می‌شود. در لقاح مصنوعی، تخمک زن و اسپرم مرد را در فضای آزمایشگاه بارور می‌کنند و رویان را در مراحل ابتدایی در رحم مادر قرار می‌دهند تا روند رشد آن به صورت طبیعی ادامه پیدا کند.
با وجود اینکه IVF از روش‌های پیچیده و با ریسک شکست بالا محسوب می‌شود اما با پیشرفت‌های اخیر احتمال آن که یک زوج نابارور با استفاده از این روش صاحب فرزند شوند، افزایش چشمگیری داشته است. به کمک تغییرات کوچکی که در شرایط کاشت و نگهداری جنین در آزمایشگاه صورت گرفته است،‌ شانس بارداری به خصوص در مادرانی که سن بالاتری دارند، افزایش پیدا کرده است.

کاهش خطر شکست IVF با استفاده از تکنیک‌های جدید
یکی از جدیدترین فناوری‌های مورد استفاده در IVF، تزریق اسپرم انتخاب شده به لحاظ ریخت شناسی در داخل سیتوپلاسم تخمک (Intra-cytoplasmic Morphologically Selected Sperm Injection) یا IMSI است. در این پروسه، از میان اسپرم‌های آماده شده یک اسپرم را که از نظر ریخت شناسی طبیعی است، انتخاب می‌کنند و در سیتوپلاسم تخمک قرار می‌دهند. به این ترتیب می‌توان اطمینان داشت که اسپرم انتخابی ساختاری طبیعی دارد. اگر این غربالگری صورت نگیرد، احتمال وارد شدن یک اسپرم غیر طبیعی به تخمک و در نتیجه عدم موفقیت باروری به مراتب افزایش می‌یابد. تفاوت این فناوری با روش‌های مرسوم از قبیل ICSI در این است که پیش‌تر تنها یک اسپرم به صورت اتفاقی انتخاب و داخل تخم قرار داده می‌شد اما در IMSI، اسپرمی که بالاترین استانداردهای طبیعی را از نظر ریخت شناسی دارد انتخاب و در داخل تخمک گذاشته می‌شود که عملاً تفاوت بسیاری را بین نتایج این دو روش ایجاد می‌کند. در حقیقت دلیل بسیاری از شکست‌ها در IVF و حتی سقط جنین‌های بعد از بارداری به روش‌های ART، وجود ناهنجاری در رویان کاشته شده است در حالی که با انتخاب آگاهانه و دقیق یک اسپرم نرمال، شرایط کاملاً تغییر می‌کند. به این ترتیب هم زمان با افزایش احتمال باروری به روش لقاح مصنوعی، شمار سقط جنین‌هایی که به دلیل غیر طبیعی بودن رویان رخ می‌دهد نیز رو به کاهش گذاشته است. با کمک IMSI، متخصصین ناباروری کنترل بیشتری بر روی دوره بارداری دارند. از آنجا که اسپرم انتخاب شده بهتر از سایرین است، احتمال رسیدن رویان به مرحله باروری به مراتب بالاتر می‌رود. استفاده از لیزر برای نازک کردن دیواره تخمدان یکی دیگر از تکنیک‌هایی است که به افزایش موفقیت IVF کمک شایانی می‌نماید. در این روش، دیواره اطراف تخمدان ضعیف شده تا اسپرم راحت‌تر به داخل آن راه پیدا کند.

پنج گام اصلی در IVF و انتقال رویان
- تحریک تخمک‌گذاری و تحت نظر گرفتن روند رشد تخمک‌های سالم در تخمدان‌ها
- جمع‌ آوری تخمک‌ها
- آماده‌ سازی اسپرم
- تلقیح تخمک و اسپرم در شرایط آزمایشگاهی و فراهم آوردن محیطی مناسب برای رشد ابتدایی رویان
- انتقال رویان به داخل رحم
تحریک‌ تخمک‌ گذاری
داروهای محرک تخمک‌گذاری، زمان رسیده شدن تخمک را کنترل کرده و شانس جمع‌آوری تعداد بیشتری از تخمک‌ها را در یک سیکل تخمک‌گذاری افزایش می‌دهند. در طول یک دوره، رشد فولیکول‌های حاوی تخمک به طور مرتب توسط سونوگرافی مانیتور شده و سطح هورمون‌های جنسی نیز با استفاده از آزمایش خون یا ادرار اندازه‌گیری می‌شود.
جمع‌ آوری‌ تخمک‌ها
طی یک عمل جراحی سبک، تخمک‌ها با استفاده از سوزن سونوگرافی و از طریق دیواره واژن از تخمدان جمع‌آوری می‌شوند. برای انجام این عمل، بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی لازم است اما نیازی به بستری شدن فرد نمی‌باشد. با این وجود ممکن است تا چند هفته بعد از عمل، احساس درد یا فشار همچنان ادامه داشته باشد.
تهیه‌ و آماده‌‌ سازی‌ اسپرم‌
مایع منی از همسر بیمار گرفته شده و پس از شستشو، اسپرم‌های فعال و سالم جدا شده تا برای آمیزش با تخمک‌ها آماده شوند
تلقیح‌ و رشد رویان‌ در آزمایشگاه‌
در فرآیندی که تلقیح نامیده می‌شود، ‌اسپرم و تخمک در انکوباتوری در محیط آزمایشگاه کنار یکدیگر قرار داده می‌شوند. در صورت انجام عمل تلقیح لازم است رویان‌های تولید شده برای مدت طولانی‌تری داخل انکوباتور باقی بمانند تا به مرحله تقسیم ۴ تا ۸ سلولی برسند.
انتقال‌ رویان‌ به‌ داخل‌ رحم
به طور معمول رویان‌ها یک تا شش روز بعد از مرحله تلقیح در رحم گذاشته می‌شوند اما در اغلب موارد، این مرحله دو تا سه روز بعد از تخمک‌گذاری صورت می‌گیرد. در فرآیند انتقال، ابتدا اسپکولوم در واژن گذاشته می‌شود. سپس تعدادی رویان از قبل مشخص شده (برای جلوگیری از چندقلوزایی تنها دو تا سه رویان گزینش می‌شوند) به آرامی توسط کاتتر و از طریق گردن رحم در داخل رحم جایگذاری می‌شود. این انتقال عموماً دردناک نیست اما در برخی موارد، احساس فشاری خفیف در عضلات شکمی گزارش شده است. چنانچه تعداد رویان‌های تشکیل شده بیش از حد نیاز باشد، مازاد آن را منجمد می‌کنند تا در صورت عدم موفقیت بتوان از آن‌ها در سیکل‌های درمانی بعدی کمک گرفت.
نتایج هر مرحله به دقت زیر نظر گرفته می‌شود تا در صورت مشاهده علائم اولیه بارداری، اقدامات بعدی انجام گیرد.
به طور کلی، در صورت انسداد هر دو لوله فالوپ و یا ضعیف و نامناسب بودن اسپرم برای تلقیح مستقیم، روش IVF آخرین گزینه درمانی محسوب می‌شود. میزان موفقیت این روش به طور مستقیم به سن، علت ناباروری و کیفیت اسپرم بستگی دارد.