معاینات پزشکی در دوران بارداری، چه هدفی دارند؟

بارداری یک واقعه طبیعی است که از ترکیب یک اسپرماتوزوئید با یک تخمک شروع می‌شود و پس از ۹ ماه با تولد یک کودک به پایان می‌رسد. ولی این بدان معنا نیست که این روند طبیعی همیشه بدون اشکال مسیر خود را طی می‌کند.
گاهی اوقات مسائلی مانند کودک ناقص، سقط جنین ، تولد زودرس، یا تولد با تأخیر به وجود می‌آید. پس باید از این روند طبیعی مراقبت کرد. نقش پزشکان در این نوع مراقبت بسیار با اهمیت است. هدف از آزمایش‌هایی که به طور منظم توسط پزشکان انجام می‌شود، اطمینان پیدا کردن از سلامتی مادر و رشد خوب کودک است. این آزمایش‌ها گاه علائم کوچکی را نشان می‌دهند که مادر هیچ اهمیتی به آنها نمی‌دهد؛ و اصلاً تصور نمی‌کند که عواقبی برای سلامتی کودک داشته باشند.

دسته‌بندی مراقبت ها در تمام دوران بارداری:
مراجعه به درمانگاه:
نخستین مراجعه مادر به درمانگاه در حدود هفته دوازدهم بارداری صورت می‌گیرد و از او خواسته خواهد شد که تا هفته ۲۸ بارداری ، هر ماه یک بار مراجعه کند. پس از این زمان، دفعات مراجعه بیشتر می‌شود. تا هفته ۳۶ بارداری هر دو هفته یک بار و در ماه آخر هر هفته باید مراجعه کند. پزشک و ماما آزمایش‌های مشخصی را در تمام مراجعات انجام می‌دهند تا اطمینان حاصل شود که بارداری به‌طور طبیعی پیش می‌رود. بهتر است مادر هر پرسشی دارد از قبل بنویسد.
آزمایش های خون (مراجعه اول):
مقداری خون از دست مادر گرفته می‌شود تا موارد ذیل تعیین شود:
- گروه خون مادر
- این‌که کم خون است یا خیر. آزمایش خون برای این منظور در ۳۲ هفتگی نیز تکرار می‌شود.
- این‌که در مقابل سرخجه مصونیت دارد یا خیر.
- این‌که دارای بیماری‌های مقاربتی (همچون سیفلیس) نیست. در صورت وجود، چنین بیماری‌هایی باید قبل از هفته ۲۰ بارداری درمان شود تا به کودک آسیبی نرسد.
- از نظر کم‌خونی سلول داسی‌شکل و تالاسمی . این نوع کم خونی ها موروثی است و ممکن است سلامت کودک را به خطر بیندازد.
معاینه کلی (مراجعه اول):
پزشک یا ماما مادر را معاینه جسمانی می‌کند، و به صدای قلب و ریه‌های او گوش می‌دهد. سینه‌های او از نظر وجود توده یا تورفتگی نوک سینه‌ها معاینه می‌شود. احتمالاً در مورد وضعیت دندان‌های مادر از او سؤال می‌شود و به وی توصیه می‌شود به دندانپزشک مراجعه کند.
نمونه ادرار (تمام مراجعات):
بیشتر درمانگاه‌ها در نخستین مراجعه و از هفته ۲۸ بارداری به بعد در تمام مراجعات از مادر نمونه ادرار می‌گیرند. این نمونه از نظر موارد ذیل بررسی می‌شود:
- قند
- پروتئین، که اگر در اواخر بارداری در نمونه ادرار دیده شود، ممکن است نشانه پره‌اکلامپسی باشد (مسمومیت حاملگی یا پره اکلامپسی اختلال پیچیده‌ای است که حدود ۵ تا ۸ درصد زنان حامله را درگیر می‌کند. تشخیص پِرِه‌اِکلامپسی بر فشار خون بالا و وجود پروتئین در ادرار (به طور طبیعی پروتئین در ادرار دیده نمی‌شود) بعد از هفته ۲۰ حاملگی است. این اختلال در بیشتر موارد بعد از هفته ۳۷ حاملگی شروع می‌شود ولی در هر زمانی از نیمه دوم حاملگی و نیز در زمان زایمان و یا حتی بعد از زایمان (معمولاً در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول بعد از زایمان) ممکن است دیده شود. بروز این اختلال قبل از هفته ۲۰ حاملگی نیز در موارد نادری نظیر حاملگی مولار امکان دارد. پره اکلامپسی می‌تواند خفیف یا شدید باشد و نیز پیشرفت آن ممکن است آهسته یا سریع باشد. تنها راه بهبود بیمار، زایمان است.)
وزن (تمام مراجعات):
در نخستین مراجعه، مادر را وزن می‌کنند. اگر در سه ماهه اول بارداری به علت تهوع صبحگاهی وزن کم کرد جای نگرانی نیست؛ زیرا این امری معمول است. اگر در اواخر بارداری ناگهان وزن اضافه کردید، ممکن است نشانه پره‌اکلامپسی باشد.
گفت‌وگوی اولیه:
در نخستین مراجعه، پزشک یا ماما پرسش‌هایی درباره خانم باردار و همسرش خواهد پرسید تا دریابد که چیزی وجود دارد که بر بارداری او یا کودک اثر بگذارد یا خیر. روش‌ها در درمانگاه‌های مختلف متفاوت است، اما احتمالاً موارد ذیل را از مادر می‌پرسند:
- مشخصات فردی، مانند تاریخ تولد زن باردار، شغل زن باردار و شغل همسرش
- سابقه بیماری‌های خاص در خانواده
- وضعیت سلامت مادر: هر گونه بیماری یا عمل جراحی جدی که احتمالاً داشته است، تحت درمان برای بیماری به خصوصی هست یا خیر، این‌که حساسیت دارد یا خیر، و دارو مصرف می‌کند یا نه.
- تاریخچه پزشکی خانواده زن، اینکه در خانواده او یا همسرش سابقه زایمان دوقلو یا بیماری موروثی وجود دارد یا خیر.
- نوع روش‌های ضدبارداری که قبل از بارداری استفاده می‌کرده است یا اینکه چه وقت آن‌ها را کنار گذاشته است.
- قاعدگی‌های خانم از نظر تاریخ شروع، منظم بودن، این‌که نخستین روز آخرین قاعدگی وی چه وقت بوده است، و مدت قاعدگی‌اش چقدر است؟
- بارداری‌های قبلی، شامل موارد سقط جنین
گوش دادن به صدای قلب جنین:
در تمام مراجعات (پس از هفته ۱۴)
از اوایل بارداری، این کار را می‌توان با دستگاه سونیکید انجام داد، که صدای قلب جنین را تقویت می‌کند تا مادر نیز بتواند آن را بشنود. پس از هفته ۲۸، پزشک یا ماما ممکن است با گوشی مامایی به صدای قلب کودک گوش کند. اگر به فکر انتخاب نام برای فرزندتان هستید، پیشنهاد میکنم نگاهی هم به: فهرست جامع نام ها و اسامی دختران و پسران ایرانی در بیبی سنتر بیاندازید.
پاها و قوزک پاها و پنجه دست‌ها:
در تمام مراجعات پزشک یا ماما به ساق پاها، قوزک پاها و پنجه دست‌های مادر نگاه می‌کند و آن‌ها را لمس می‌کند تا ببیند که پف کردگی یا تورم دارند یا خیر. اندکی تورم در هفته‌های آخر بارداری طبیعی است، خصوصاً در پایان روز، اما تورم بیش از حد ممکن است نشانه پره اکلامپسی باشد پاهای مادر را از نظر واریس رگ‌ها نیز معاینه می‌کنند.
فشار خون (در تمام مراجعات):
فشار خون مادر در زمان بارداری اندکی کاهش می‌یابد. باید فشار خون وی در فواصل منظم سنجیده شود تا هر گونه افزایش ناگهانی آن معلوم و کنترل شود. فشار خون طبیعی در حدود ۱۲ روی ۷ است (۷۰ / ۱۲۰ میلی‌متر جیوه) و اگر فشار خون او به بالای ۱۴ روی ۹ (۹۰ / ۱۴۰ میلی‌متر جیوه) برسد مایه نگرانی است. افزایش فشار خون ممکن است نشانه مشکلاتی از جمله پره اکلامپسی باشد.
قد (نخستین مراجعه):
قد مادر را به عنوان معیاری برای اندازه لگن خاصره اندازه می‌گیرند. کوچک بودن لگن ممکن است موجب دشواری زایمان شود. اگر قد مادر بالای ۱۵۲ سانتی‌متر باشد بعید است در زایمان مشکل داشته باشد.
لمس کردن شکم (تمام مراجعات):
پزشک یا ماما شکم مادر را با ملایمت لمس می‌کند تا وضعیت قله رحم را دریابد. با این کار تصور خوبی از آهنگ رشد کودک به‌دست می‌آید. در مراحل بعدی بارداری، معایناتی به عمل می‌آید تا معلوم شود که چرخش کودک در جهت صحیح هست یا خیر (سر پایین) و در هفته‌های آخر برای اطمینان از اینکه سر کودک در لگن مادر قرار گرفته است یا خیر.